- Informacje
- Czat SI
Rozdział IX
Prawo karne
Uniwersytet Mikolaja Kopernika w Toruniu
Polecane dla Ciebie
Komentarze
Przejrzyj tekst
Rozdział IX Zbieg przepisów i przestępstw
Zbieg przepisów
Realny (niepomijalny) zbieg przepisów Zbieg realny przepisów (zwany też zbiegiem rzeczywistym lub właściwym) występuje wówczas, gdy sprawca jednym czynem realizuje znamiona ustawowe wskazane w więcej niż jednym przepisie. Artykuł 11 § 2 k. stanowi, że jeden czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo. W przypadku gdy sprawca swoim zachowaniem narusza więcej niż jeden przepis, stosujemy kumulatywną kwalifikację (tzw. multikwalifikację), tj. sąd skazuje za jedno przestępstwo, ale w kwalifikacji prawnej czynu wskazuje wszystkie naruszone tym czynem przepisy. Zgodnie z art. 11 § 3 k. wymierzana jest tylko jedna kara na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą. Natomiast inne środki (np. środki karne, zabezpieczające) można wymierzyć na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. Przykładowo, przypadek czynu multikwalifikowanego wystąpi, gdy osoba w sklepie puszcza w obieg sfałszowany pieniądz, w ten sposób płacąc za zakupy. Jej zachowanie wypełnia znamiona dwóch przepisów: art. 286 § 1 k. (tj. oszustwo, gdyż działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, wprowadziła sprzedawcę w błąd i doprowadziła go do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w postaci wydania towaru) oraz art. 310 § 2 k. (osoba ta puściła w obieg sfałszowany pieniądz). Zastosowana zostanie kwalifikacja kumulatywna: art. 286 § 1 w zb. z art. 310 § 2 w zw. z art. 11 § 2 k., kara natomiast zostanie wymierzona na podstawie art. 310 § 2 w zw. z art. 11 § 3 k. (gdyż przepis ten przewiduje wyższą górną granicę kary niż art. 286 § 1 k.).
Pomijalny zbieg przepisów Pomijalny zbieg przepisów to odmiana zbiegu realnego. W przypadku zbiegu pomijalnego, mimo że jeden czyn wypełnia znamiona przestępstw zdefiniowanych w więcej niż jednym przepisie, nie stosujemy kwalifikacji kumulatywnej - podajemy w kwalifikacji prawnej czynu tylko jeden przepis. Stosujemy zatem reguły redukcji wielości ocen prawnokarnych (zwane też regułami wyłączania).
Dla ustalenia pomijalnego zbiegu przepisów zastosowanie znajdują dwie takie reguły:
przepis pochłaniający wyłącza przepis pochłonięty (lex consumens derogat legi consumptae). Jest to sytuacja, gdy znamiona jednego z przepisów zawierają w sobie znamiona innego czynu zabronionego. Przykładowo, gdy sprawca kradzieży używa groźby zastosowania wobec ofiary przemocy, wypełnia on znamiona rozboju (art. 280 § 1 k.), bowiem kradnie z użyciem groźby przemocy, i jednocześnie wypełnia znamiona art. 190 § 1 k., który dotyczy stosowania gróźb. Z uwagi na to, że stosowanie groźby wskazane jest w znamionach rozboju, zastosowanie art. 190 § 1 k. będzie wyłączone. Podobnie jeżeli rozbój będzie polegał na zastosowaniu przemocy w postaci naruszenia nietykalności cielesnej, art. 217 § 1 k. nie znajdzie zastosowania, a czyn będzie kwalifikowany jedynie z art. 280 § 1 k. Jednakże, gdy w wyniku rozboju pokrzywdzony dozna średniego lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, należy zastosować kwalifikację kumulatywną, gdyż pojęcie przemocy nie pochłania tak poważnych skutków na zdrowiu. W przypadku kradzieży z włamaniem uważa się, że pojęcie włamania obejmuje uszkodzenie rzeczy będącej zabezpieczeniem mienia (np. zamka w drzwiach, szyby w oknie), zatem między art. 279 § 1 i art. 288 § 1 kk. będzie zachodził zbieg pomijalny, a art. 288 k. zostanie skonsumowany przez art. 279 k.;
przepis główny wyłącza przepis posiłkowy (lex prymaria derogat legi subsydiariae). To sytuacja, gdy jeden z przepisów ma charakter pomocniczy w stosunku do drugiego. Z subsydiarnością ustawową mamy do czynienia na gruncie art. 231 i 228 kk. Artykuł 231 § 4 k. wskazuje, że art. 231 § 2 k. nie stosuje się, jeżeli czyn wyczerpuje znamiona czynu zabronionego określonego w art. 228 k. Przepis art. 231 § 2 k. będzie zatem stosowany tylko wtedy, gdy czyn sprawcy nie będzie wypełniał znamion korupcji biernej - sprzedajności (art. 228 k.). Niektórzy przedstawiciele doktryny wyróżniają subsydiarność milczącą, która miałaby dotyczyć takich sytuacji, gdy osoba swoim zachowaniem stanowiącym jeden czyn wypełniła znamiona przepisu statuującego znamiona przestępstwa z narażenia dobra prawnego na niebezpieczeństwo i jednocześnie wypełniła znamiona przestępstwa z naruszenia dobra prawnego. W takim przypadku stosujemy w kwalifikacji prawnej tego czynu jedynie przepis dotyczący naruszenia dobra prawnego.
Pozorny zbieg przepisów Pozorny zbieg przepisów związany jest z sytuacją, gdy zastosowanie znajduje zasada lex specialis derogat legi generali (zasada specjalności). Ta zasada (trzecia reguła redukcji wielości ocen prawno-karnych) znajdzie zastosowanie w przypadku, gdy sprawca wypełnił znamiona typu kwalifikowanego lub uprzywilejowanego przestępstwa. Przepis stanowiący typ kwalifikowany lub uprzywilejowany stanowi lex specialis wobec typu podstawowego będącego lex generalis, zatem w kwalifikacji podamy jedynie przepis o charakterze przepisu szczególnego (np. zabójstwo eutanatyczne zostanie zakwalifikowane jedynie z art. 150 § 1 k. - lex specialis, a nie z art. 148 § 1 kk. - lex generalis).
Zbieg przepisu statuującego przestępstwo z przepisem karnym skarbowym lub wykroczeniem Artykuł 10 kw. stanowi, że jeżeli jeden czyn wypełnia znamiona przepisu statuującego wykroczenie jak i przepisu statuującego przestępstwo, orzeka się zarówno za przestępstwo, jak i za wykroczenie (idealny zbieg czynów karalnych). Jeżeli orzeczono kary tego samego rodzaju, wykonaniu podlega tylko jedna kara - surowsza. W razie uprzedniego wykonania łagodniejszej kary lub środka karnego zalicza się je na poczet surowszych. Przy zaliczaniu kary przyjmuje się, że 1 dzień aresztu jest równoważny 1 dniowi pozbawienia wolności, 2 dniom ograniczenia wolności oraz grzywnie w kwocie od 20 do 150 zł (art. 10 § 2 k.). Karę aresztu uważa się za karę tego samego rodzaju co kara pozbawienia wolności orzeczona za przestępstwo (art. 10 § 3 k.). Zaliczeniu na poczet kar surowszych nie podlegają nawiązki, jeżeli za przestępstwo i za wykroczenie orzeczono je na rzecz różnych podmiotów, oraz obowiązek naprawienia szkody, jeżeli za przestępstwo i za wykroczenie został orzeczony w związku z różnym rodzajem szkód (art. 10 § 4 k.). Artykuł 8 k.k. wskazuje, że jeżeli ten sam czyn zabroniony wyczerpuje znamiona przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego oraz przestępstwa lub wykroczenia, również zastosowanie ma idealny zbieg czynów karalnych, czyli stosuje się każdy z naruszonych przepisów. Wobec sprawcy będą toczyły się odrębne postępowania: jedno o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, a drugie o zwykłe przestępstwo lub wykroczenie. Gdy dojdzie do skazania w obu postępowaniach, wykonaniu nie będą podlegały obie zasądzone kary, ale tylko kara najsurowsza z orzeczonych, co nie stoi na przeszkodzie wykonaniu środków karnych lub innych środków orzeczonych na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. Środki karne, środki zabezpieczające oraz dozór stosuje się, choćby zostały orzeczone tylko na podstawie jednego ze zbiegających się przepisów. W razie orzeczenia zakazów tego samego rodzaju albo pozbawienia praw publicznych sąd stosuje przepisy o karze łącznej (art. 8 § 2 k.). Jeżeli obok kary najsurowszej, która podlega wykonaniu, orzeczono także grzywnę, również ta kara podlega wykonaniu. W przypadku orzeczenia obok kary najsurowszej kilku kar grzywny, łącznemu wykonaniu podlega tylko najsurowsza kara grzywny (art. 8 § 3 kk.).
Zbieg przestępstw Ze zbiegiem przestępstw mamy do czynienia, gdy sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw, zanim doszło do wymierzenia kary za którekolwiek z nich.
Realny (rzeczywisty) niepomijalny zbieg przestępstw W kodeksie karnym wyróżniamy dwa warianty normatywnej regulacji realnego niepomijalnego zbiegu przestępstw. W jednym z nich wymierza się karę łączną (art. 85-92a k.), w drugim – zastosowanie znajduje ciąg przestępstw (art. 91 k.):
- kara łączna. Przesłanki zastosowania kary łącznej są następujące:
- sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw;
- popełnił je przed wydaniem pierwszego chociażby nieprawomocnego wyroku za którekolwiek z nich;
- wymierzono za te przestępstwa kary tego samego rodzaju lub inne podlegające łączeniu. Wymierzanie kary łącznej przebiega w dwóch etapach: na początku następuje wymierzenie kar za każde z przestępstw będących w zbiegu, a następnie na podstawie tych kar jednostkowych wymierzana jest kara łączna. Co do zasady łączeniu podlegają kary tego samego rodzaju (grzywna z grzywną, ograniczenie wolności z ograniczeniem wolności, pozbawienie wolności z pozbawieniem wolności). Artykuł 87 kk?' ^ e pozwala jednak łączyć karę pozbawienia wolności z karą ograniczenia wolności. W takim przypadku wymierza się jako karę łączną karę pozbawienia wolności, przyjmując, że miesiąc ograniczenia wolności równa się 15 dniom pozbawienia wolności. Sąd wymierza karę łączną w granicach od najwyższej z kar jednostkowych (minimum) do ich sumy. Kara łączna nie może jednak przekroczyć w przypadku kary grzywny - 810 stawek, w przypadku kary ograniczenia wolności - 2 lat, a w przypadku kary pozbawienia wolności - lat w (art. 86 § 1 k.). Zatem przy karze łącznej występują dwie górne granice: jedna wyznaczona przez sumę łączonych kar, a druga w postaci ustawowego maksimum. Przykładowo, osoba A została skazana za trzy zbiegające się przestępstwa odpowiednio na kary: 3, 4 i 5 lat pozbawienia wolności.
którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje, w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Jeżeli sprawca został skazany dwoma lub więcej wyrokami za przestępstwa należące do jednego ciągu przestępstw, orzeka się co do tych przestępstw karę łączną, ale kara łączna nie może przekroczyć górnej granicy kary przewidzianej za ciąg (czyli górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, przewidzianego w przepisie, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje).
- Pomijalny zbieg przestępstw Pomijalny zbieg przestępstw obejmuje tzw. czynności współukarane. Dzielimy je na czynności współukarane uprzednie (formy stadialne; ponosi się odpowiedzialność tylko za najpóźniejszą formę stadialną, którą się zrealizowało; wcześniejsze formy stadialne są czynnościami współukaranymi) i czynności współukarane następcze (odnoszą się do zachowania podjętego po dokonaniu przestępstwa, obliczonego na wykorzystanie owoców albo zatarcie śladów przestępstwa, np. sprawca kradzieży nie ponosi odpowiedzialności za zniszczenie ukradzionej rzeczy). Pomijalny zbieg przestępstw jest odmianą zbiegu realnego. Rzeczywiście sprawca potencjalnie dopuszcza się więcej niż jednego przestępstwa, ale - biorąc pod uwagę naturę tych przestępstw, ich ciężar i wzajemne powiązania - wystarczające jest ukaranie go za jedno, a pozostałe należy pominąć, uznając je za współukarane.
- Pozorny zbieg przestępstw Pozorny zbieg przestępstw zachodzi, gdy na pierwszy rzut oka wydaje się, że zbieg rzeczywiście ma miejsce, ale bardziej szczegółowa analiza naruszonych przez sprawcę norm nakazuje uznać, że dopuścił się on jednego przestępstwa. Pozorny zbieg przestępstw zachodzi w przypadku:
- przestępstwa ciągłego - zostało ono określone w art. 12 k. Są to dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru. Jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, warunkiem uznania wielości zachowań za jeden czyn zabroniony jest tożsamość pokrzywdzonego. Te wszystkie zachowania uważa się za jedno przestępstwo i wymierza się za nie karę w granicach przewidzianych w sankcji, bez podwyższenia górnej granicy. Wysokość szkody wywołanej przez sprawcę przestępstwa ciągłego to suma szkód wywołanych przez poszczególne zachowania. Osoba, która dopuściła się dwukrotnej kradzieży w sklepie, działając w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, za pierwszym razem wynosząc rzecz o wartości 200 zł, za drugim o wartości 150 zł, odpowie za jedno przestępstwo kradzieży rzeczy o wartości 350 zł, a nie za dwa wykroczenia. Uznanie wielu zachowań za jedno przestępstwo oznacza, że w razie skazania za część zachowań objętych czynem ciągłym nie będzie możliwe prowadzenie postępowania dotyczącego pozostałych zachowań z uwagi na zasadę ne bis in idem;
- przestępstwa wieloodmianowego, zdefiniowanego w przepisach, w których występuje więcej niż jedno znamię czasownikowe (czyli więcej niż jedna odmiana przestępnego zachowania) - np. w art. 256 § 2 k. mowa jest o produkowaniu, utrwalaniu, sprowadzaniu, nabywaniu, przechowywaniu, posiadaniu, prezentowaniu, przewożeniu, przesyłaniu przedmiotów zawierających określoną treść. Jeżeli osoba wypełni swoim zachowaniem więcej niż jedną odmianę, będzie odpowiadała tylko za popełnienie jednego przestępstwa, a nie tylu przestępstw, ile odmian wypełniła;
- przestępstwa wieloczynowego, dla popełnienia którego wymagane jest wielokrotne zachowanie sprawcy. Jednokrotne podanie małoletniemu alkoholu lub zastosowanie przemocy wobec osoby najbliższej nie zostanie uznane za dokonanie przestępstwa (odpowiednio z art. 208 kk. - rozpijanie małoletniego, i z art. 207 § 1 k. - znęcanie się). Jednocześnie całość działalności sprawcy, często trwająca długo i składająca się z wielokrotnie powtarzanych zachowań, traktowana jest jako jedno przestępstwo, a nie dzielona na wiele przestępstw;
- przestępstwa trwałego, w którym zachowanie sprawcy polega na utrzymywaniu pewnego stanu rzeczy, np. dezercja (art. 339 k.), posiadanie broni lub amunicji bez zezwolenia (art. 263 § 3 kk.), pozbawienie człowieka wolności (art. 189 k.). Ten cały okres uważany jest za jedno przestępstwo.
Rozdział IX
Kurs: Prawo karne
Uniwersytet: Uniwersytet Mikolaja Kopernika w Toruniu
