- Informacje
- Czat SI
Garlicki skrypt prawo konstytucyjne
Prawo karne (Praw-karn)
Uniwersytet Lódzki
Polecane dla Ciebie
Komentarze
Przejrzyj tekst
KU NOWEJ KONSTYTUCJI
KONSTYTUCJE MIĘDZYWOJENNE
Konstytucja marcowa (17 marca 1921 r.)
- typowe zasady demokratycznego systemu: suwerenność narodu, podział władz, zagwarantowanie praw obywatelskich;
- parlamentarny system rządów (nawiązanie do III Republiki Francuskiej w relacjach między legislatywą a egzekutywą → silniejszy parlament, uzależniony od niego rząd, ceremonialne znaczenie prezydenta → obawa przed Piłsudskim);
- Parlament – Sejm (444) i Senat (111), wybory 5-cioprzymiotnikowe, przewaga Sejmu:
- Senat tylko uczestniczył w uchwalaniu ustaw;
- Sejm ostateczny głos w ustawodawstwie, szeroka kontrola rządu (zwykłe votum nieufności dla gabinetu lub ministra), rozwiązanie parlamentu tylko na mocy uchwały Sejmu lub prezydent za zgodą Senatu;
- Prezydent wybierany przez Zgromadzenie Narodowe, ponosił jedynie odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu. Powoływał rząd. → brak stabilnej większości w Sejmie, częste upadki gabinetów → zamach majowy w 1926 r.
Nowela sierpniowa (2 sierpnia 1926 r.) → To osiem artykułów regulujących poniższe kwestie, będące wypadkową różnych koncepcji, kompromisów i taktycznych rozgrywek, wzmacniające władzę wykonawczą kosztem ustawodawczej:
- w sprawach budżetowych – obowiązek zakończenia prac nad projektem budżetu w ściśle określonym terminie (5 miesięcy) przez obie izby, a w razie nie ukończenia prac projekt wchodził w życie w postaci, w jakiej został zgłoszony jako projekt rządowy, albo w postaci uchwalonej przez tą izbę, która ukończyła prace w terminie. W tym czasie nie można było zamknąć sesji parlamentu;
- prezydent otrzymał prawo rozwiązania parlamentu na wniosek RM umotywowany orędziem, ale tylko raz z tego samego powodu. Oznaczało to, że sejm stracił swoje prawo do rozwiązania się swoją uchwałą;
- w czasie, gdy obie izby są rozwiązane prezydent może wydawać w razie nagłej konieczności rozporządzenia z mocą ustawy. Rozporządzenia te nie mogły jednak dotyczyć problemów najwyższej wagi, jak np. zmiany konstytucji, ustalania budżetu państwa, albo zaciągania zobowiązań finansowych i politycznych wobec innych państw itd. Rozporządzenia te traciły moc, jeśli nie zostały przedstawione Sejmowi w ciągu 14 dni po najbliższym posiedzeniu albo, jeśli Sejm je uchylił;
- wniosek o votum nieufności dla rządu nie może być głosowany na tym samym posiedzeniu, na którym został zgłoszony;
- sankcja za naruszenie konstytucyjnego zakazu pobierania przez posła lub senatora korzyści od rządu. W razie stwierdzenia przez SN złamania tego zakazu członek parlamentu tracił mandat i korzyści otrzymane od rządu. → koniec lat 20’tych to ciągła walka obozu sanacji z partiami opozycyjnymi i dopiero wybory brzeskie w 1930 r. doprowadziły do wygrania większość mandatów w parlamencie → rozpoczęto procedurę uchwalania konstytucji (choć nie trzymano się jej)
Konstytucja kwietniowa (23 kwietnia 1935 r.)
- autorytarna forma rządów, prezydent ma pierwsze miejsce w państwie, wybierany przez Zgromadzenie Elektorów (większość wyłaniania przez Sejm i Senat), ale jeśli ustępujący prezydent wskazał swego następcę, to wybory powszechne;
- prezydent mianował następcę na wypadek wojny → pozwoliło na ciągłość władzy po 1939 r.;
- brak jakiejkolwiek odpowiedzialności prezydenta;
- prezydent powoływał rząd i dokonywał w nim zmian (choć rząd ponosił odpowiedzialność polityczną przed Sejmem);
- prezydent mógł w każdym momencie rozwiązać parlament i miał szerokie kompetencje prawodawcze;
- ordynacje wyborcze w praktyce pozbawiły opozycję szans na wygranie wyborów;
OKRES POLSKI LUDOWEJ
Mała konstytucja (19 luty 1947 r.)
- nawiązywała do konstytucji marcowej (min. zasada podziału władz);
- jednoizbowy parlament wybierał prezydenta, wyrażał votum nieufności rządowi i ministrom;
- dopuszczono dekrety z mocą ustawy wydawane przez rząd, zatwierdzane przez Radę Państwa, potem Sejm;
- nowy organ – Rada Państwa (prezydent, marszałek i wicemarszałkowie sejmu, prezes NIK, inne osoby), która w pewnych sytuacjach działała w zastępstwie sejmu;
- w rzeczywistości zlikwidowano opozycję, dlatego system parlamentarny był tylko na papierze, a podczas prac nad konstytucją wzorowano się na radzieckiej konstytucji z 1936 r.;
Konstytucja lipcowa (22 lipca 1952 r.)
- odrzucenie zasady podziału władz na rzecz jednolitości władzy → sejm zajmował najwyższe miejsce, a podporządkowane były jemu pozostałe organy (administracji, sądownictwa, prokuratury);
- zniesiono urząd prezydenta, nowy kształt nadano Radzie Państwa (wybierana spośród posłów) – kompetencje prezydenta i kompetencje zastępcze wobec sejmu;
- rząd powoływany przez sejm, a zmian mógł dokonywać sejm i rada państwa;
- brak TK czy TS, a SN powoływany przez Radę Państwa na 5 lat;
- proklamowano liczne prawa i wolności, w szczególności prawa socjalne i ekonomiczne, ale brak gwarancji instytucjonalnych, też względem ochrony konstytucji jako najwyższego aktu prawnego;
Praktyka konstytucyjna
prawa i wolności realnie nie istniały, brak niezawisłych sądów, nie istniała opozycja, a rzeczywista władza wyrażona była zasadą kierowniczej roli partii. Rola Sejmu zerowa, gdyż zbierał się 2 razy do roku na kilkudniowe sesje, a zastępowała go Rada Państwa;
przekształcenia po tzw. Październiku gdy w latach 56/57 kierownictwo w partii przejęli ludzie odcinający się od stalinowskich metod rządzenia → ustały najdrastyczniejsze praktyki aparatu bezpieczeństwa, ale nie zmieniono systemu. Ograniczono rolę Rady Państwa, wzmocniono sejm (kilkumiesięczne sesje), który zmonopolizował funkcję ustawodawczą, ale nie miało to większego znaczenia politycznego;
luty 1976 r. – rewizja konstytucji – program minimum (zrezygnowano z uchwalenia nowej konstytucji, co było typowe w obozie):
- nowela formułowała zasady ustrojowe, określając PRL jako państwo socjalistyczne;
- zapisała kierowniczą rolę PZPR i przyjaźń z ZSRR;
- na nowo sformułowano niektóre prawa i wolności, ale nie zmieniło to ich pozycji, ani nie wprowadzono gwarancji ich ochrony;
- brak zmian w strukturze organów państwowych;
- powierzono skromne kompetencje w zakresie ochrony konstytucji Radzie Państwa.
lata 80’te – zmienia się powoli myślenie, ale brak zmian w prawie, choć w 1982 r. wprowadzono do konstytucji przepisy o TS i TK → „konstytucjonalizm socjalistyczny wyczerpał swoje możliwości”;
postępujący rozpad systemu i choć brak zmian w relacjach organów państwowych (1988 – dymisja rządy Messnera), to powstaje system gwarancji konstytucyjnych → 1980 – utworzono NSA, 1985 – utworzono TK, 1987 – utworzono RPO → które torowały drogę nowym ideom;
wiosna 1989 r. – Okrągły Stół → rozmowy mające wypracować modus vivendi między władzą a opozycją:
- przywrócono legalność istnienia Solidarności nie tylko jako związku zawodowego, ale i politycznego;
- przyspieszone wybory do Sejmu (65% władza, 35% opozycja) i przywrócono Senat (równe);
- zmiany w konstytucji (nowela kwietniowa), głównie wprowadzono urząd prezydenta o silnych kompetencjach. → wybory przyniosły porażkę dotychczasowej władzy. Prezydentem zgodnie z ustaleniami został gen. W. Jaruzelski, a pierwszy rząd stworzył T. Mazowiecki.
POCZĄTKI III RZECZPOSPOLITEJ Nowela kwietniowa (7 kwietnia 1989 r.)
- osłabiono sejm, choć pozostał przepis ustanawiający jego najwyższą pozycję:
- wprowadzono senat – wybory po 2 z województw, po 3 z katowickiego i stołecznego, nadano mu inicjatywę ustawodawczą, uczestnictwo w procesie ustawodawczym (poprawki lub odrzucenie, a sejm mógł to odrzucić jeśli miał 2/3);
- sejm i senat jako Zgromadzenie Narodowe – wybór prezydenta na 6 lat, postawienie prezydenta przed TS (odpowiedzialność konstytucyjna za naruszenie konstytucji i ustaw o sankcji pozbawienia urzędu) oraz uznać trwałą niezdolność prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia;
- prezydent – nieprecyzyjne określenie dot. prezydenta nasuwało trudności interpretacyjne, czy szeroko opisane są jego cele czy samoistne kompetencje (art. 32); szerokie środki oddziaływania na parlament:
- podpisywał ustawy i miał veto (odrzucane przez sejm 2/3) lub wniosek do TK o zbadanie zgodności z konstytucją;
- zniesiono dekrety z mocą ustawy;
- rozwiązane sejmu (więc i senatu) w 3 sytuacjach: (1) jeśli sejm w ciągu 3 miesięcy nie powoła rządu; (2) jeśli sejm w ciągu 3 miesięcy nie uchwali ustawy budżetowej; (3) jeżeli sejm podejmie ustawę lub uchwałę, uniemożliwiającą prezydentowi wykonywanie konstytucyjnych uprawnień określonych w art. 32 ust. 2;
- rząd i ministrowie powoływani przez sejm, ale tylko prezydent przedstawiał kandydata na premiera, a powołanie ministrów tylko na wniosek premiera uzgodniony z prezydentem → sejm mógł ich nie przyjąć, ale narażał się na rozwiązanie przez prezydenta;
- odpowiedzialność polityczna przed sejmem, solidarna i indywidualna;
- brak możliwości odwołania ministra przez prezydenta;
- wymóg kontrasygnaty dla najważniejszych aktów prezydenta przez premiera (ale zakres tych aktów miała ustalić ustawa, która w końcu nie została uchwalona);
- swoiste pomieszanie zasady jednolitości władzy z systemem prezydenckim → wypadkowa sprzecznych dążeń i kompromisów, urząd prezydenta wprowadzony jako gwarancja zachowania istniejącego systemu władzy, by mógł przekreślić postanowienia Okrągłego Stołu; Praktyka konstytucyjna
- poszła w innym kierunku – Jaruzelski nie wchodził rządowi w drogę, a ośrodkiem decyzyjnym stał się rząd działający w porozumieniu z klubami większości parlamentarnej;
- jesień 1989 r sejm i senat powołują swoje komisje do opracowania nowej konstytucji oraz noweli obecnej konstytucji, pod kątem koniecznych zmian Nowela grudniowa (29 grudnia 1989 r.)
- przeredagowano I rozdział konstytucji – wykreślono kierowniczą rolę partii, przyjaźń z ZSRR, zapisano nowe zasady ustroju, a najważniejszą w art. 1 demokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, ale i wpisano pluralizm polityczny, swobodę działalności gospodarczej, ochronę własności → szerokie rozwinięcie w orzecznictwie TK Marzec 1990 r. – nowela konstytucji – wprowadzono postanowienia o ustroju władzy lokalnej i reaktywowano system samorządu terytorialnego; Rozwój sytuacji politycznej
- 1995 r. – dwukrotna nowelizacja postanowień dot. rozwiązania sejmu (rozwiązany sejm działa do ukonstytuowania się nowego sejmu);
- 21 czerwca 1996 r. – tzw. Reforma Centrum – umocnienie premiera i jego organów;
Prace nad przygotowaniem konstytucji
INICJATYWA: prezydent, Komisja Konstytucyjna NZ, 56 członków ZN, w 1994 r. dodano 500000 obywateli oraz że poprzednie projekty też mogą trafić pod obrady;
7 PROJEKTÓW:
- Komisja Konstytucyjna Senatu I Kadencji;
- PSL i UP;
- KPN;
- UW;
- SLD;
- prezydent Wałęsa;
- NSZZ Solidarność i ugrupowania centroprawicowe (inicjatywa ludowa);
wrzesień 1994 – pierwsze czytanie w/w projektów → przekazane do KKNZ (46 posłów i 10 senatorów);
- nie skorzystano z referendum przedkonstytucyjnego w sprawie zasad konstytucji;
KKNZ powołała 6 stały podkomisji i zespół stałych ekspertów;
styczeń 1995 – przyjęcie przez KKNZ projektu tekstu jednolitego konstytucji → powolne tempo bo kontrowersje, szczególnie 3:
- pozycja prezydenta;
- pozycja Kościoła i regulacje dot. wolności sumienia i wyznania;
- prawa socjalne
przełom 1995/96 koalicja konstytucyjna – SLD, PSL, UP i UW – dzięki temu mieli 2/3 w KKNZ i ZN
marzec 1997 r. – drugie czytanie i uchwalenie parlamentarnego tekstu konstytucji → poprawki zgłosił prezydent → trzecie czytanie – rozpatrzenie poprawek prezydenta → 2 KWIETNIA 1997 UCHWALENIE KONSTYTUCJI.
kampania referendalna wraz z kampanią wyborczą (wybory 09)
25 maja 1997 – referendum konstytucyjne (frekwencja ok. 42%, za 52%);
15 lipca 1997 – Sąd Najwyższy po rozpatrzeniu protestów przeciwko ważności referendum (dot, głównie frekwencji), w składzie Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych podjął uchwałę o ważności referendum;
16 lipca 1997 – A. Kwaśniewski podpisał Konstytucję i zarządził opublikowanie w Dziennik Ustaw;
17 październik 1997 – 3 miesiące po ogłoszeniu zgodnie z art. 243 Konstytucja weszła w życie.
21 września 1997 – wybory (AWS-UW) → rząd J. Buzka → zjawisko „kohabitacji” – odmienna proweniencja polityczna prezydenta i większości sejmowej;
początek lata 2000 – rozpad koalicji – UW wychodzi z rządu → rząd mniejszościowy;
jesień 2000 – wybory prezydenckie wygrywa Kwaśniewski;
wrzesień 2001 – wybory parlamentarne – wygrywa SLD-UP, AWS i UW nie weszły do sejmu → koalicja z PSL → rząd Millera;
16 kwietnia 2003 – traktat akcesyjny w Atenach → referendum 7-8 czerwca 2003 → 1 maja 2004 Polska w UE → 13 czerwca 2004 wybory do Parlamentu UE (sukces opozycji, głównie UE);
wiosna 2003 – wyjście PSL z rządu → maj 2004 rząd podaje się do dymisji → czerwiec 2004 rząd Belki
KONSTYTUCJA I INNE ŹRÓDŁA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO
ISTOTA I POJĘCIE KONSTYTUCJI
początkowo jako akt gwarantujący ograniczenie władzy monarszej i organizujący organy państwa → sporna kwestia czy prawa człowieka powinny być w konstytucji – szkoła prawno-naturalna uznawała, że będzie to deprecjonować wagę praw człowieka, ostatecznie wygrała zasada umieszczania praw człowieka w konstytucji lub deklaracji dołączanej do konstytucji jako jej część. zasada konstytucjonalizmu – każde państwo demokratyczne powinno mieć konstytucje i zapewnione mechanizmy do jej obrony jej poprawnego przestrzegania i stosowania.
Rodzaje konstytucji
- pisane i niepisane
- sztywne (ma moc wyższą niż ustawa zwykła i trudniejszy tryb zmiany – kryterium wyodrębnienia formalne i/lub materialne) i elastyczne (tryb zmiany jak ustaw zwykłych – kryterium wyodrębnienia materialne – treści, a nie mocy prawnej.)
- jednolite (cała treść w jednym akcie) i złożone (kilka aktów do odrębnych kwestii, np. III Rep. Fr., Szwecja, Finlandia do 1999 r., Izrael, Kanada, Czechy, Polska jako prowizorium w latach 1947-1952 i 1989-1997)
- kryterium historyczne – generacje konstytucji: ▪ I generacja – najstarsze → Konstytucja USA, Norwegii z 1814, Belgii z 1831, fr. deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789, ustawy konstytucyjne francuskie z 1875, Rzesza Niemiecka z 1971, Szwajcaria z 1874, Japonia z 1889. ▪ II generacja – po I-wszej wojnie światowej → Konstytucja weimarska z 1919, Austrai z 1920, Czechosowacja z 1920, polska konstytucja marcowa z 1921, w Rosji okres początku konstytucjonalizmu socjalistycznego, mający wpływ na formułowanie praw socjalnych na Zachodzie. ▪ III generacja – po II-giej wojnie światowej → Japonia z 1946, Włochy z 147, Niemcy z 1949, konstytycje francuskie IV i V Republiki → konstytucje tego okresu pisane były pod wpływem porażki konstytucjonalizmu przedwojennego, szukano sposobów racjonalizacji systemu parlamentarnego, budowania mechanizmów ochrony konstytucji oraz pełniej spisywano katalog praw i wolności jednostki oraz mechanizmy jego obrony (tez regulacje prawa międzynarodowego jak Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r.) ▪ IV – konstytucje okresu wychodzenia z systemu totalitarnego – Grecja z 1975, Portugalia z 1976, Hiszpania z 1978, państwa byłego bloku socjalistycznego, ale też państwa o stabilnym systemie demokratycznym (Szwajcaria i Finlandia w 1999).
- stabilne (USA) – niestabilne (Francja) – ważny czynnik nie dla demokratyczności państwa, ale dla autorytetu konstytucji
Konstytucja <łac. constituere – ustanawianie, urządzanie, uporządkowanie, nadawanie określonej formy> jest to akt prawny (względnie akty prawne) o najwyższej mocy, regulujący najbardziej podstawowe zagadnienia ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego państwa. Najczęściej konstytucja odróżnia się też od innych aktów prawnych trybem jej uchwalania i zmieniania. Państwo ma tylko jedną konstytucję (choć może się ona składać z kilku aktów prawnych), natomiast liczba wszelkich innych ustaw może być nieograniczona.
CECHY KONSTYTUCJI JAKO USTAWY ZASADNICZEJ
Konstytucja jest ustawą → aktem normatywnym powszechnie obowiązującym o pewnych cechach szczególnych. Są to: (1) szczególna treść – polega na zakresie (szerokości) regulowanych przez nią materii i na sposobie (głębokości, szczegółowości) ich regulowania. - Materia konstytucyjna to całokształt kwestii ustrojowych (triada), tzn.: → ogólne zasady ustroju państwowego; → ustrój naczelnych organów państwa, zakres ich kompetencji i relacji wzajemnych, relacje miedzy stanami/kanonami/państwami w przypadku państw złożonych, a w przypadku państw unitarnych ustrój samorządu lokalnego; → podstawowe prawa, wolności i obowiązków jednostki. - Głębokość regulacji jest różna w rożnych państwach, ale panuje zasada, że konstytucja powinna normować zagadnienia o charakterze podstawowym, ale ich określenie ma charakter polityczny, dlatego obok konstytucji lakonicznych (USA, Francja z 1958) są konstytucje obszerne (większość konstytucji w państwach postkomunistycznych, np. polska konstytucja → spowodowane jest to doświadczeniami autorytaryzmu oraz słabością i/lub niewiarą we władzę sądowniczą i jej zdolność twórczego interpretowania konstytucji i wypełniania luk) (2) szczególna forma – polega na jej : - szczególnej nazwie – tylko ten akt określany jest mianem Konstytucji - trybie powstania – często tryb ten określony jest w odrębnej regulacji konstytucyjnej. Najczęściej powstaje w parlamencie (czasem połączone izby, czasem specjalnie wybrany do tego organ o dużej reprezentatywności), niekiedy poddana pod referendum (typowe dla krajów postkomunistycznych), ale zdarza się, że jest stworzona przez inny organ (np. Rosja 1997 – nadana przez prezydenta i zatwierdzona w referendum; we Francji parlament przekazał rządowi napisanie konstytucji i potwierdzenie jej w referendum w 1958). Historycznie pierwszy sposób to konstytucja oktrojowana (nadana jednostronnym aktem władcy). → projekt – często przygotowywany przez specjalne ciało polityczne, pozostające poza systemem komisji parlamentarnych, np. komisja konstytucyjna w Polsce. → uchwalenie – z reguły potrzebna szczególna większość i szczególne kworum. - trybie zmiany – jako podstawowy element sztywności konstytucji. Z reguły uchwalana jako ustawa konstytucyjna o zmianie konstytucji. Z reguły odrębny tryb przejawia się w: → szczególna większość i kworum, czasem konieczność obecności innych podmiotów np. RFN (2/3 w obu izbach), Francja 3/5 w Kongresie, Włochy (2/3 w obu izbach, inaczej referendum konstytucyjne), Bułgaria (¾), Czechy (3/5 w obu izbach);
▪ zasady konstytucyjne są podstawową wskazówką dla określenia aksjologii konstytucji → konstytucja nie jest jedynie sumą zdań, gdyż odwołuje się do innych systemów wartości, sięgając poza swój tekst. ▪ zasady konstytucyjne uelastyczniają konstytucję, pozwalając jej dostosowywać się do zmieniających warunków. Interpretacja norm konstytucyjnych może ulegać zmianie. ▪ zasady konstytucyjne wyznaczają ogólne ramy interpretowania i stosowania innych norm konstytucyjnych → wyższa ranga wśród norm konstytucyjnych.
- rozróżnienie norm i zasad konstytucyjnych jest dziełem doktryny. W polskiej nauce uznaje się, że wszystkie postanowienia konstytucji mają charakter normatywny. Z tego punktu widzenia inną pozycję zajmuje preambuła – celem jej jest wskazanie historycznych i politycznych podstaw konstytucji, wyrażenie konstytucyjnej tożsamości i wskazówka do odnalezienia aksjologii konstytucji → dlatego nie każde sformułowanie wstępu ma samoistnie normatywny charakter, ale stanowi to wyjątek od reguły, o znaczeniu prawnym w zakresie interpretacji przepisów konstytucji. (2) zasadach i formach stosowania konstytucji
- stosowanie konstytucji to zakaz podejmowania działań sprzecznych oraz obowiązek podejmowania działań i unormowań służących realizacji konstytucji, oraz powoływanie norm i zasad konstytucyjnych, jako bezpośredniej podstawy, tam gdzie jest to możliwe → dwie koncepcje: → zasada pośredniczącej roli konstytucji – konstytucja jako akt adresowany do ustawodawcy. → zasada bezpośredniego stosowania konstytucji – tam gdzie postanowienia konstytucyjne sformułowane są w sposób precyzyjny do danej sytuacji, podmiot powinien zastosować w pierwszym rzędzie konstytucję, a potem inne ustawy. → art. 8 ust. 2 K.
- formy sądowego stosowania konstytucji: → jako samoistnej podstawy rozstrzygnięcia – gdy norma nadaje się do bezpośredniego stosowania, a ustawodawstwo zwykłe nie normuje tej kwestii, lub normuje ją częściowo → współstosowanie normy konstytucyjnej i postanowień ustawowych – sąd będzie musiał wybrać ta wykładnię, która w najpełniejszy sposób realizuje normy konstytucji. → w przypadku konfliktu między normą konstytucyjną a ustawową – sad musi albo dokonać takiej interpretacji przepisu ustawy, by była ona zgodna z konstytucją, ale musi podjąć działania zmierzające do usunięcia niekonstytucyjnego przepisu z systemu prawa. (3) gwarancjach przestrzegania konstytucji
- procedura odpowiedzialności konstytucyjnej (impeachment lub odp. przed specjalnym trybunałem)
- sądownictwo administracyjne – badanie zgodności indywidualnych decyzji z ustawami.
- procedura badania zgodności ustaw z konstytucją – początkowo uznawano model tzw. samokontroli parlamentu (Francja, państwa socjalistyczne), lub teorię sankcji, czyli podpis monarchy (Niemcy) → nie sprawdziły się. Powierzono zadanie to władzy sadowniczej – 2 modele: → model kontroli rozproszonej (USA) – kompetencja orzekania o zgodności ustaw z konstytucją przysługuje wszystkim sądom, a rola takiego rozstrzygnięcia zależy od miejsca danego sądu w hierarchii sądownictwa (najwyższa rola SN). Orzekanie o zgodności z konstytucją ma charakter incydentalny – tzn. dokonywane jest tylko w ramach konkretnej sprawy, oraz sąd nie ma prawa do uchylenia obowiązywania przepisu, tylko może odmówić zastosowania danego przepisu w danej sprawie. W praktyce orzeczenie SN o niekonstytucyjności kładzie kres stosowaniu danego przepisu. ▪ powstał na podstawie orzeczenia Marbury v. Madison z 1803 r., potem przyjęty w krajach Ameryki Łacińskiej, Kanadzie, Australii, Indiach, Izraelu, a po II wojnie w Japonii → model kontroli skoncentrowanej (Hans Kelsen, Austria) – istnienie quasi-sądowego organu do kontroli konstytucyjności ustaw. Inne sądy nie mają tego prawa, ale mogą zwracać się z pytaniem do takiego trybunału. Kontrola dokonywana nie tylko w przypadku rozpatrywania spraw indywidualnych (kontrola indywidualna), ale też z inicjatywy pewnych organów (RPO, prezydent, rząd, grupa parlamentarzystów) (kontrola abstrakcyjna). Skutkiem orzeczenia o niekonstytucyjności jest generalne uchylenie danego przepisu. ▪ powstał w Austrii, potem Czechosłowacji. Rozpowszechnił się po II wojnie (w końcu nawet Francja utworzyła Radę Konstytucyjną w 1985 r.)
INNE ŹRÓDŁA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO Ustawa konstytucyjna – ta sama moc prawna, ten sam tryb uchwalenia i zmiany. Z reguły regulują wąskie kwestie materii konstytucyjnej:
- stanowią nowelizację istniejącej konstytucji (technika inkorporacji – nie jako poprawka jak w USA, tylko jako integralna część, zastępując zmieniany tekst).
- uzupełniają konstytucję (np. ustawa konstytucyjna z 23.04 r. o trybie ...)
- w okresie braku konstytucji ustawy konstytucyjne mogą ją zastępować – tzw. prowizorium.
- jednorazowe zawieszenie obowiązywania konstytucji (całości lub części) w przypadku konieczności odstąpienia, a nie zmiany konstytucji. kwestia sporna – w obecnej konstytucji jedyną ustawą konstytucyjną jest ustawa o zmianie konstytucji art. 235 K.
Inne akty normatywne – też mogą dotyczyć materii konstytucyjnej, ale nie mają szczególnej mocy prawnej (np. ustawy o samorządzie, o TK, ordynacje wyborcze, uchwała – regulamin sejmu i senatu, i in.)
Prawo zwyczajowe – normy prawne powstałe w drodze długotrwałego stosowania zwyczajowo przyjętych rozwiązań, charakteryzujące się przekonaniem, że są prawem → w Polsce nie ma mocy prawnej, ale pewne zasady są stosowane, np. zasada
dyskontynuacji prac parlamentu choć nie została nigdzie zapisana, uznaje się ją za obowiązującą; mazurek Dąbrowskiego do 1976 r. uznawano jedynie za hymn Polski.
Zwyczaj konstytucyjny – ustabilizowana (długotrwała i powtarzalna) praktyka postępowania w jakiejś sytuacji, rodząca domniemanie, że w przypadku powtórzenia się takiej sytuacji zostanie potraktowana w taki sam sposób → pomimo, że przepisy pozostawiają kilka możliwości, stale wybiera się jedno rozwiązanie. Powstaje tam, gdzie regulacja prawna nie jest wyczerpująca (sytuacja typowa w prawie konstytucyjnym). ! element praktyki prawa konstytucyjnego a nie element prawa konstytucyjnego → możliwość zmiany w każdym momencie. Gdyby zwyczaj utrzymywał się długi czas, że praktyka zaczęłaby mu przypisywać walor bezwzględnie obowiązujący, doszłoby do przekształcenia zwyczaju w prawo zwyczajowe (w Polsce zbyt duża zmienność) Przykłady → funkcjonowanie RM oparte jest w dużej mierze na zwyczaju; kompetencja Marszałka Sejmu do poprawek technicznych tekstu.
Dysonans konstytucyjny – przełamanie konwenansu konstytucyjnego.
Precedens konstytucyjny – jednorazowe, świadome rozstrzygnięcie w praktyce, w nadziei na takie same rozwiązania w przyszłości. Jeśli się spełni, da początek nowemu zwyczajowi. Poprzez precedens może dojść do zmiany zwyczaju konstytucyjnego, np. A. Kwaśniewski mianując premiera L. Millera powiedział, że „ma nadzieję, że na premiera będzie desygnowany kierujący wygraną partią”
→ zwyczaje i precedensy konstytucyjne nie stanowią w Polsce prawa obowiązującego, ale stanowią jego uzupelnienie.
Orzecznictwo – nie stanowi źródła prawa konstytucyjnego. Rozstrzygnięcia sądów (w tym TK) nie mogą dodawać niczego nowego do istniejących norm, a jedynie precyzować ich znaczenie i sposób stosowania, co czasem uzyskuje walor wiążący (art. 190 ust. 2 K.). Jednak duża ogólnikowość i pojemność sformułowań konstytucji daje możliwość wzbogacania zawartości tych norm. Zjawisko to jest typowe dla obecnego rozwoju konstytucjonalizmu (np. interpretacja zasady demokratycznego państwa prawnego). Dlatego sądownictwo (zwłaszcza TK) jest bliskie źródłom prawa.
Doktryna – zespół naukowych poglądów i twierdzeń formułujących siatkę pojęć prawa konstytucyjnego i określających metody i zasady jego interpretacji. Ale poglądy doktryny pełnią ważna rolę w tworzeniu prawa i orzecznictwie.
Ustawa organiczna (semi-konstytucyjna) – ustawa mająca moc prawną pomiędzy konstytucją a ustawą, przeważnie dotyczy bardzo ważnych kwestii, jak ordynacja wyborcza, stany nadzwyczajne, ustawy podatkowe, kodeksy. Występuje min. we Francji.
Arenga – krótki wstęp, bez historycznego i aksjologicznego podłoża, np. przed małą konstytucją.
→ mogą być adresowane tylko do jednostek organizacyjnie podległych; → nie mogą działać na „zewnątrz”, tzn. nie może być podstawą decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. → mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy (lub konstytucji jak uchwały RM). → muszą być zgodne z powszechnie obowiązującym prawem i podlegają sądowej kontroli (TK – uchylić, inne sądy – odmowa zastosowania)
- „Podległość” – szerokie rozumienie wg TK – 2 wyroki stwierdzające, że podległość istnieje jeśli wynika z konstytucji, np. „NIK podlega Sejmowi”, „NBP jest centralnym bankiem państwa” → niebezpieczeństwo zbliżenia się do sfery aktów prawa powszechnie obowiązującego.
- Podział na akty prawa powszechnie obowiązującego i akty prawa wewnętrznego jest podziałem dychotomicznym, tzn. nie istnieje trzecia kategoria aktów normatywnych. W szczególności nie można stwierdzić istnienia kompetencji do wydawania aktów władczych, jeżeli uprawnienie to jest niezbędne dla realizacji zadań publicznych nałożonych ustawą na określone podmioty.
PRAWO KRAJOWE – SYSTEM ŹRÓDEŁ POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO PRAWA
Podstawowymi konsekwencjami hierarchizacji aktów normatywnych jest: wymóg zgodności aktów niższego szczebla z aktami wyższego szczebla pod rygorem wadliwości aktu niższego rzędu → możliwość uchylenia lub pominięcia przy orzekaniu, a wyjątkowo nieważność ex tunc aktu niższego szczebla; wymóg by uchylenie, zmiana, zawieszenie akty danego szczebla było dokonywane jedynie aktem tego samego szczebla lub wyższego; zakaz normowania pewnych kwestii przez akty poniżej określonego szczebla (tzw. wyłączność ustawy); zakaz wydawania aktów niższego szczebla bez uprzedniego upoważnienia w akcie wyższego szczebla – akty wykonawcze (rozporządzenie) w odróżnieniu od aktów samoistnych (wynikające z ogólnych kompetencji danego organu do stanowienia prawa, np. ustawy)
Cztery podstawowe szczeble: Szczebel konstytucyjny (konstytucja) Szczebel umów międzynarodowych, ratyfikowanych w trybie art. 89 ust. 1 Szczebel ustawowy (ustawy i rozporządzenia Prezydenta z mocą ustawy) Szczebel rozporządzeń ! akty prawa miejscowego, powszechnie obowiązujące na obszarze działania organów, które je ustanowiły.
Ogłoszenie
- Warunkiem wejścia w życie aktów prawa powszechnie obowiązującego jest ich ogłoszenie (art. 88) i dotyczy też prawa wewnętrznego, co wynika z klauzuli państwa prawnego. * wg ustawy obowiązek niezwłocznego ogłoszenia aktów, a wejście w życie z reguły 14 dni po ogłoszeniu, a wyjątki jeśli wymaga tego ważny interes państwa, a nie stoją temu na przeszkodzie zasady demokratycznego pastwa prawnego (podobnie nadanie mocy wstecznej)
- Ogłoszenie – zamieszczenie aktu w specjalnym dzienniku urzędowym, zgodnie z zasadami i trybem określonym w ustawie (ustawa o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych oraz ustawa o umowach międzynarodowych) * Trzy centralne ponadresortowe dzienniki wg ustawy: Dz. RP, Dz. RP „Monitor Polski”, Dz. RP „Monitor Polski B”, wydawane przez premiera, oraz dzienniki resortowe (wydawane przez ministrów) oraz dzienniki wojewódzkie (wydawane przez wojewodów i obejmujące całość aktów prawa miejscowego na danym terenie)
- Dz.: Konstytucja, ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia, umowy międzynarodowe ratyfikowane, oraz inne akty (orzeczenia TK oraz uchwały RM uchylające rozporządzenia ministra, a także ze względu na szczególnie ważną treść, np. dot. stanów wojny, wyborów itp), akty jednolite, obwieszczenia o sprostowaniu.
Konstytucja
- wszystkie ogólne cechy ustawy i pewne cechy charakterystyczne dot. szczególnej treści, formy i mocy prawnej.
- ustawy konstytucyjne – brak ich w aktualnym systemie źródeł prawa, jedyna ustawa konstytucyjna to zmiana konstytucji, ale nie ustawa uzupełniająca i istniejąca obok tekstu konstytucji.
Ustawa – brak definicji w konstytucji (nawiązanie do zastanej definicji): I. akt parlamentu → wyłączne upoważnienie parlamentu do stanowienia ustaw jest wymogiem demokratycznego państwa prawa i związane jest z zasadą podziału władz → oznacza też wykluczenie referendum jako formy stanowienia ustaw. → obie izby parlamenty, choć ich rola może być różna II. o charakterze normatywnym – tzn. wszystkie postanowienia ustawy muszą być sformułowane w sposób pozwalający im stać się budulcem norm prawnych o charakterze generalnym (dot. podmiotów) i abstrakcyjnym (dot. wzorów zachowań), a nie indywidualno-konkretnym. III najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa krajowego (podporządkowana konstytucji). Szczególna moc prawna (prymat) ustawy polega na: → Ma samoistnie moc obowiązująca, tzn. do jej zaistnienia nie potrzebne jest żadne dodatkowe upoważnienie (a przepisy konstytucyjne dotyczące wydawania ustaw z konkretnych dziedzin, to zobowiązanie parlamentu do uregulowania tych spraw);
→ Może być zmieniona/uchylona/zawieszona tylko przez inną ustawę; → Każda inna norma prawa krajowego może być zmieniona/uchylona/zawieszona przez ustawę; → Wydanie innych aktów normatywnych (poza powszechnie obowiązującymi) może się odbyć tylko na podstawie ustawy i w celu jej wykonania. IV. o nieograniczonym zakresie przedmiotowym: → tzn. każda materia może być uregulowana w ustawie, byleby była zgodna z konstytucją i umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi, a jedyne wyjątki dot. regulaminu Sejmu i Senatu oraz Zgromadzenia Narodowego (uchwała danego ciała); → tzw. zasada wyłączności ustawy – pewne materie mogą być regulowane tylko przez ustawy lub na podstawie upoważnienia z ustawy → sytuacja prawna jednostki (i podmiotów podobnych) → kiedyś materialne kryteria wyłączności – tzn. jeśli coś nie zarezerwowane dla ustawy, to mogą być też inne akty; dziś formalne kryteria wyłączności – jeżeli coś jest powszechnie obowiązujące, to automatycznie musi to być ustawa → zasada zupełności koniecznego zakresu ustawy (na podstawie art. 87 ust. 1 i art. 92 w powiązaniu z art. 2). zaliczenie danej materii do wyłączności ustawy nie oznacza zakazu regulacji podustawowej. → szczegółowość (głębokość) regulacji zależy od materii jakiej dotyczy i powiązania ze statusem jednostki → zupełna (absolutna) wyłączność ustawy – regulacje represyjne i prawo podatkowe. Regulacja dot. ograniczania wolności i praw – kształtuje się linia orzecznicza w kierunku absolutnej wyłączności. V. dochodzący do skutku w szczególnej procedurze, w głównej mierze uregulowanej w konstytucji;
Rozporządzenia Prezydenta zgodnie z art. 234
- na wniosek RM, kontrasygnata premiera;
- tylko podczas stanu wojennego (a nie nadzwyczajnego), jeśli sejm nie może zebrać się na posiedzenie.
- zakaz zmieniania w tym trybie: konstytucji, ordynacji wyborczych, ustaw o stanach nadzwyczajnych czy wyborze Prezydenta (także dla parlamentu).
- wydawanie tych rozporządzeń zgodnie z zasadami legalności, proporcjonalności i celowości.
- wymóg przedstawienia tych rozporządzeń na najbliższym posiedzeniu sejmu
Rozporządzenia normatywne
- [4 cechy] to akty prawne oparte o podstawę ustawową, o treści utrzymanej w ramach upoważnienia i zdeterminowanej przez cel ustawy jaką mają wykonać, niesprzeczne z unormowaniami o randze ustawy.
- tylko konstytucyjne organy mogą wydawać rozporządzenia (wyliczenie enumeratywne)
- Prezydent RP (art. 142 ust. 1),
- Rada Ministrów (art. 146 ust. 4 pkt. 2),
- Prezesa RM (art. 148 ust. 3),
- poszczególni ministrowie i kierownicy komitetów (art. 149 ust. 2 i 3),
- KRRiTV (art. 231 ust. 2).
- Upoważnienie ustawowe może być fakultatywne (pozwalać na wydanie rozporządzenia), albo obligatoryjne (nakazywać) i musi być trójszczegółowe, tzn.: * SZCZEGÓŁOWOŚĆ PODMIOTOWA – wskazanie organu o konstytucyjnych kompetencjach do wydawania rozporządzeń. Zakazana jest subdelegacja – art. 92. ust. 2. * SZCZEGÓŁOWOŚĆ PRZEDMIOTOWA – wskazanie zakresu spraw. Zakazana jest wszelka interpretacja rozszerzająca, inaczej naruszenie konstytucji. * SZCZEGÓŁOWOŚĆ TREŚCIOWA – wskazanie wytycznych dotyczących treści (art. 92 ust. 1), ale powstają wątpliwości co do definicji „wytyczne” – wyroki TK: → muszą dotyczyć materialnego kształtu regulacji wykonawczej, a nie tylko np. elementów procedury jego wydania; → mogą mieć charakter negatywny (wykluczenie pewnych rozwiązań) lub pozytywny (wskazanie kryteriów czy funkcji), ważne by czyniły czytelnym zamiar ustawodawcy; → stopień szczegółowości zależy od regulowanej materii i jej związku z zasadą zupełności ustawy; → muszą dotyczyć odrębnie każdej ze szczegółowych materii, których regulacja ma dotyczyć; → powinny (ale nie muszą) być zawarte w przepisie upoważniającym, ale musi być możliwe precyzyjne odczytanie wytycznych, ale nie poprzez ich interpretację.
- musi zostać opublikowane w Dzienniku Ustaw
- podlegają kontroli TK (uchylić) i sądom powszechnym i administracyjnym (odmówić zastosowania, skoro sędziowie podlegają konstytucji i ustawom, to nie podlegają już rozporządzeniom – prawo do badania konstytucyjności i legalności rozporządzeń).
Akty prawa miejscowego
- to akty prawa powszechnie obowiązującego na obszarze działania organów, które je ustanowiły (organy samorządu terytorialnego i terenowe organy administracji rządowej) – art. 94 ust. 1. Zasady i tryb wydawania tych aktów określa ustawa. Akty te wydawane są na podstawie i w granicach upoważnienia ustawowego, ale wymogi stawiane im są łagodniejsze niż rozporządzeniom.
- 2 typy aktów prawa miejscowego:
- przepisy wykonawcze do odrębnych ustaw – wtedy konieczne jest upoważnienie zawarte w ustawie; podobne z rozporządzeniami.
- przepisy porządkowe – wydawane na podstawie ogólnej kompetencji wyrażonej w ustawach o poszczególnych szczeblach samorządu i administracji rządowej.
WYBORY I PRAWO WYBORCZE
POJĘCIA OGÓLNE
Wybory parlamentarne – regularne odnawianie składu parlamentu w wyniku decyzji podejmowanych w szczególnej procedurze przez ogół obywateli posiadających pełnię praw politycznych.
- są wynikiem realizacji zasady suwerenności Narodu i są formą weryfikacji rządzących przez rządzonych;
- wymóg wybieralności pierwszej izby parlamentu, ale drugiej niekoniecznie;
- też wybory na szczeblu lokalnym – do samorządów gminnych, czasem też wyższych stopniach podziału terytorialnego;
- też wybory prezydenta – szczególnie w państwach o prezydenckim systemie, ale nie tylko.
- wymóg przeprowadzenia w oparciu o zasadę pluralizmu politycznego, tj. zasadę swobodnego konkurowania partii politycznych i ich programów, z wyjątkiem partii nazistowskich i faszystowskich.
- oparte na szczególnej regulacji prawnej dla zapewnienia uczciwego przebiegu.
Prawo wyborcze ma dwa znaczenia: » w znaczeniu podmiotowym to jedno z praw obywatela (nie człowieka!). * czynne prawo wyborcze – prawo do głosowania i wybierania; * bierne prawo wyborcze – prawo do kandydowania różnice mogą być znaczne – powszechność czynnego prawa to zasada absolutna, ale bierne prawo może być ograniczane, np. podwyższonym wiekiem. » w znaczeniu przedmiotowym to gałąź prawa konstytucyjnego regulująca kwestie przygotowania, przeprowadzania i ustalania wyniku wyborów. * podstawą są uregulowania w Konstytucji art. 62, art. 96 ust. 2, art. 97 ust. 2, art. 98-101, art. 127-129, art. 169 ust. 2 i 3. * ustawa z 12.04 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu RP i Senatu RP (ows); w pracach nad nią ostre spory polityczne: - zmieniono sposób obliczania głosów z metody d’Honda na metodę Stë → w 2002 r. przywrócono d’Honda; - znowelizowano ustawę o partiach politycznych, rozszerzając zakres subwencjonowania partii przez państwo. * ustawa z 27.09 r. o wyborze Prezydenta RP (uwp) – ważna nowela z 28.04 r.; * ustawa z 16.07 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (owst); * ustawa z 20.06 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta * ustawa z 23.01 r. Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego; * duże znaczenie też uchwały Państwowej Komisji Wyborczej oraz sądowe interpretacje przepisów wyborczych, szczególnie TK, NSA i SN.
System wyborczy to całokształt prawnych i pozaprawnych reguł określających sposób przeprowadzania wyborów, a jego elementami są prawo wyborcze w znaczeniu przedmiotowym, oraz różne normy, zasady i zwyczaje, w szczególności polityczne, które wielokrotnie mają istotne znaczenie, np. kolejność kandydatów na listach wyborczych. W znaczeniu węższym to sposób ustalania wyniku wyborów (proporcjonalny czy większościowy).
Podstawowe zasady prawa wyborczego – historycznie ukształtowane zasady, traktowane dziś jako konieczne, choć przesłanki demokratyzmu wyborów (choć nie są wystarczające), określane tradycyjnym mianem przymiotników wyborczych, tj. powszechność, równość, bezpośredniość, tajność głosowania, proporcjonalność. » mówi się niekiedy o nowym przymiotniku jakim jest wolność wyborów – odwołanie do zasady pluralizmu politycznego, min. w Ustawie Zasadniczej RFN i w polskiej Ordynacji do Parlamentu Europejskiego, też mała Konstytucja z 1992 r. wspominała o tym. » Sejm ma pięcioprzymiotnikowe wybory, Senat trzy (powszechność, bezpośredniość, tajność głosowania), a prezydent czteroprzymiotnikowe, ze względu na jeden mandat nie ma proporcjonalności, w przypadku samorządu terytorialnego Konstytucja pozostawia swobodę ustawodawcy zwykłemu do wprowadzenia bądź nie proporcjonalności.
PODSTAWOWE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO ZASADA POWSZECHNOŚCI określa krąg podmiotów, którym przysługuje prawo wyborcze, wymagając by wszystkim dorosłym obywatelom przysługiwało, co najmniej czynne prawo wyborcze, a wszelkie ograniczenia mogą wynikać jedynie z naturalnych czynników, a nie politycznych. Przesłanki czynnego prawa wyborczego są jednolite dla wszystkich rodzajów wyborów:
- posiadanie obywatelstwa polskiego – wejście do UE „odrobinę skomplikowało sytuację” → patrz wybory lokalne;
- ukończenie 18 lat najpóźniej w dniu głosowania – ograniczenie o charakterze naturalnym;
- posiadanie pełni praw publicznych (w tym wyborczych) – art. 62 ust. 2 albo orzeczeniem sądu jako środek karny, albo jako kara samoistna orzeczona przez Trybunał Stanu → przesłanka ujęta w sposób wyczerpujący, tzn. niemożliwe jest rozszerzanie katalogu ograniczeń.
- posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych – art. 62 ust. 2 – ubezwłasnowolnione prawomocnym wyrokiem sądy, ale takie postępowanie wszczyna się ze względów majątkowych, co w prawie publicznym nie ma znaczenia. → cenzusy nie występują, z wyjątkiem cenzusu domicylu w wyborach lokalnych (art. 5 owst), ale nie w innych (art. 12 ows) Bierne prawo wyborcze – krąg różny w zależności od rodzaju wyborów: » przede wszystkim przesłanką jest wiek → wybory samorządowe – 18 lat; wybory do Sejmu – 21 lat; wybory do Senatu – 30 lat; wybory na Prezydenta – 35 lat; » cenzus domicylu w wyborach parlamentarnych został wprowadzony tzw. lex Tymiński, ale ze względu na kontrowersje nie został powtórzony w nowej Konstytucji. System gwarancji – system procedur i instytucji, zapewniający możliwość oddania każdej osobie głosu:
» nakaz wyznaczania wyborów na dzień wolny (art. 98 ust. 2 i art. 128 ust. 2) » zasady tworzenia obwodów głosowania (jednostka terytorialna, w ramach której oddaje głosy określona grupa wyborców) – jednolita struktura, stałych obwodów, tworzone wg kryterium terytorialnego przez rady gmin na wniosek wójta (burmistrza, prezydenta), o wielkości 500-3000 mieszkańców, chyba że lokalne warunki przemawiają za inną liczbą oraz obwody specjalne (szpitale, zakłady karne i areszty śledcze, polskie statki morskie oraz placówki dyplomatyczne bądź konsularne, ale nie w koszarach wojskowych i policyjnych) » instytucja rejestrów i spisów wyborców * rejestr – o stałym charakterze, prowadzony przez gminy i aktualizowany na bieżąco, udostępniany do wglądu i możliwe jest złożenie reklamacji do wójta (burmistrza, prezydenta) z możliwością ostatecznego odwołania do sądu rejonowego. * spis – sporządzany do każdych wyborów (referendów), udostępniany do wglądu, a reklamacje rozpatrywane jak w przypadku rejestrów. Obejmuje osoby stale zamieszkałe na terytorium obwodu, ale możliwe jest uzupełnienie na własny wniosek w razie przebywania czasowego na tym terenie, bądź w razie braku zamieszkania. Możliwe jest również uzupełnienie w dniu wyborów przez obwodową komisję wyborczą. » instytucja zaświadczeń o prawie do głosowania – wydawane w urzędzie gminy danego wyborcy, z jednoczesnym wykreśleniem go ze spisu, ale nie z rejestru. » procedura protestu wyborczego – każdy wyborcza bezprawnie niedopuszczony do wyborów może wnieść protest kwestionujący ważność, ale naruszenie to musi mieć wpływ na wynik wyborów.
ZASADA RÓWNOŚCI
» w znaczeniu formalnym – „jeden człowiek, jeden głos”, zasada ta ma charakter oczywisty i powszechnie przyjęty; w tym rozumieniu zasada ta odnosi się do wszystkich procedur wyborczych, włącznie z referendum. » w znaczeniu materialnym – głos każdego wyborcy ma tą samą siłę → w okręgach jednomandatowych liczba mieszkańców powinna być podobna, a w wielomandatowych powinna być przydzielona odpowiednio do liczby mieszkańców. * 2 metody zapewnienia materialnej równości: tzw. stała norma przedstawicielstwa – ustalenie liczby mieszkańców na 1 mandat (np. w Polsce w latach 1952-60); tzw. jednolita norma przedstawicielstwa – ustalenie stałej liczby posłów i dopasowywanie tej liczby mandatów do aktualnej struktury ludności (a nie wyborców), wg. art. 137 ust. 1 ows dzieli się liczbę mieszkańców przez liczbę posłów w danym okręgu. * Sejm – wybory równe, Senat – nie (początkowo koncepcja związana z taką samą reprezentacją województw, ale w nowej ordynacji rozdział mandatów pokierowany liczbą ludności, z zastrzeżeniem, że województwo może zostać podzielone na mniejsze okręgi wyborcze, ale musi zostać zachowana w ramach województwa jednolita norma przedstawicielstwa) * w wyborach do Parlamentu Europejskiego – pominięto tą kwestię. » stosunek zasady równości do biernego prawa wyborczego * każdy kto ma bierne prawo wyborcze, ma równe prawo zostania kandydatem; * granice dopuszczalnego zróżnicowania sytuacji prawnej partii możliwe jest z uwzględnieniem zasady proporcjonalnej równości szans; w sferze prawnej żadne uprzywilejowanie kandydatów nie może mieć miejsca (wyrok TK z 1994 r.), natomiast w sferze działań niepaństwowych (np. wewnątrz partyjnych) jest do pewnego stopnia dopuszczalne.
ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI – oznacza, że wyborca oddaje swój głos na osobę/y, które mają być wybrane, tzn. decyduje bezpośrednio o składzie organu przedstawicielskiego; zakaz organizowania wyborów na zasadzie wielostopniowości. Zasada ta dotyczy w Polsce wszystkich procedur wyborczych, natomiast system pośredni jest typowy dla organizacji społecznych, stowarzyszeń, partii politycznych, itp. » w latach 1993-1997 – lista ogólnopolska – pewna modyfikacja zasady pośredniości; zniesiona w 2001 r. » głosować można tylko osobiście, a nie przez e-mail, czy pocztę → kwestia sporna czy jest to element zasady bezpośredniości, czy odrębny problem techniki głosowania?
ZASADA TAJNOŚCI GŁOSOWANIA – oznacza zagwarantowanie każdemu obywatelowi, że treść jego decyzji nie będzie mogła być ustalona i ujawniona i pełni istotną rolę gwarancyjną, będąc jednocześnie powiązana z zasadą wolności wyborów. » ma charakter bezwzględny – tzn. stanowi obowiązek, a nie uprawnienie wyborcy → doświadczenia PRL, kiedy to listami bez skreśleń i różnymi naciskami, spowodowano powstanie obawy przed korzystaniem z kabin. Od 1989 r. istnieje obowiązek tajnego głosowania i jest on jednolity dla wszystkich procedur (patrz art. 68 ust. 4 i 5, art. 61 ust. 1, art. 66 ust. 1 ows). » gwarancje zasady tajności: * karty do głosowania muszą być jednakowe; * nakaz urządzenia odpowiedniej ilości kabin; * przygotowania odpowiedniej ilości przyborów do pisania; * wejście do kabiny tylko samemu; * osobiste wrzucenie karty do urny; * art. 251 § 2 kk – przestępstwem jest zapoznanie się z treścią głosu wbrew woli głosującego. » pewnym zakłóceniem tej zasady jest sposób zgłaszania kandydatów – konieczność przedstawienia list poparcia.
ZASADA PROPORCJONALNOŚCI – odnosi się do sposobu ustalania wyniku wyborów » zasada większości względnej – ten co uzyskał największą liczbę głosów, został wybrany oraz zasada większości bezwzględnej - wymóg uzyskania więcej niż 50% poparcia → ułatwia wyłonienie efektywnego parlamentu, ale może być on niereprezentatywny, gdyż system ten preferuje dwupartyjność.
III – PKW sporządza i ogłasza listę kandydatów i rozpoczyna się kampania wyborcza. Jednocześnie prowadzone jest przez sąd apelacyjny (=lustracyjny) postępowanie sprawdzające prawdziwość oświadczeń lustracyjnych.
- wybory do Senatu – kandydatów zgłaszają partie polityczne i wyborcy (komitety wyborców). Kandydować można tylko w jednym okręgu i nie można równocześnie kandydować do sejmu. Kandydat wyraża zgodę oraz oświadczenie lustracyjne (nieprawda = odebranie mandatu). Każdy kandydat do zgłoszenia musi uzyskać min. 3000 podpisów osób stale zamieszkujących w okręgu. Rejestruje okręgowa komisja, a spory rozstrzyga PKW.
- wybory do Sejmu – tylko listy kandydatów przez partie polityczne lub wyborców (min. 15) tworzące komitet wyborczy. Progi wyborcze zmuszają do tworzenia list w całym kraju, a nie tylko w danym rejonie (nie dotyczy mniejszości). Każdy kandydat składa zgodę i oświadczenie lustracyjne, a lista musi uzyskać 5000 podpisów wyborców stale zamieszkujących w danym okręgu (nie dot. komitetów, które zarejestrowały listy w min. połowie okręgów wyborczych). Liczba kandydatów na liście nie może przekroczyć dwukrotności mandatów, a kolejność (choć teoretycznie nie ma znaczenia) ustala komitet zgłaszający. Listy zgłaszane w okręgowych komisjach wyborczych, a spory rozstrzyga PKW, chyba że dotyczą braku wymaganej liczby podpisów, wtedy sąd okręgowy. » kampania wyborcza – prawo ingeruje w nią w bardzo niewielkim zakresie. Wg ordynacji wyborczej kampania zaczyna się z dniem ogłoszenia wyborów, a kończy na 24h przed głosowaniem. Ordynacja wyborcza:
- zapewnia swobodę w prowadzeniu kampanii (zbieranie podpisów, agitacja, itd.)
- nakłada obowiązki na podmioty prowadzące kampanię, jak obowiązek „posprzątania” po kampanii (plakaty itp.) oraz oznaczenia wszelkich materiałów reklamujących, by wiadomo było do kogo należą, zakaz naklejania ich na niektórych budynkach, zakaz prowadzenia agitacji na terenie zakładów pracy i instytucji publicznych, jeśli zakłóca to pracę, oraz na terenie jednostek wojskowych, zakaz podawania sondaży w ostatniej dobie.
- ustanawia szczególną i przyspieszoną procedurę sądową reagowania na rozpowszechnianie nieprawdziwych danych i informacji (24h dla obu instancji), obok normalnej procedury cywilnej czy karnej.
- ustanawia szczególne zasady dostępu do radia i telewizji – ten sam nieodpłatny dostęp do mediów dla wszystkich komitetów. Możliwy jest odpłatny czas dodatkowy. Obowiązek zachowania rzetelności i neutralności politycznej przez media. Przepisy nie dotyczą dostępu do prasy.
- ustanawia szczególne zasady w sprawie finansowania kampanii – ze środków własnych komitetów wyborczych pochodzących tylko w Funduszu Wyborczego partii (wpłaty partii, kredyty, spadki, zapisy, darowizny o maksymalnej wartości w przypadku darowizn od osób fizycznych), komitety koalicyjne i komitety wyborcze mogą uzyskiwać środki finansowe jedynie przez osoby fizyczne, będące obywatelami polskimi. Ustalenie maksymalnej wysokości wydatków wyborczych (nadwyżka zebranych pieniędzy – partie – na przyszłą kampanię, komitety wyborców – na cele charytatywne). Obowiązek złożenia sprawozdania o przychodach, wydatkach i zobowiązaniach komitetu do PKW, spory z SN, publikowane w Monitorze Polskim. Odrzucenie powoduje utratę prawa do dotacji i subwencji. » głosowanie – w lokalach obwodowej komisji wyborczej, od 6.00-20, przy obecności min. 3 członków obwodowej komisji. Komitety wyborcze mogą wyznaczyć swoich mężów zaufania. Nieważne głosy – zaznaczenie więcej kandydatów niż możliwe, brak skreśleń, głosowanie na innej karcie. Dopiski nie mają wpływu na ważność głosu. » ustalenie wyników – najpierw liczenie frekwencji, potem liczenie głosów nieważnych, potem głosów oddanych na poszczególnych kandydatów/listy → wyniki podawane do publicznej wiadomości i do wyższych komisji. PKW sumuje głosy w skali kraju, sprawdza progi i dokonuje podziału mandatów, oraz wydaje posłom zaświadczenie o wyborze i przedkłada Marszałkowi Sejmu i SN sprawozdanie o wyborze. W przypadku Senatu – kończy się na okręgowych komisjach. W wyborach prezydenckich okręgowe komisje dokonują jedynie zbiorczego zliczenia głosów, a wynik ustala PKW. Przy braku większości bezwzględnej » weryfikacja wyników – oceny ważności wyborów dokonuje władza sądownicza (art. 101 i art. 129). 2 etapy:
- orzekanie o protestach – wnoszone przez wyborcę w formie pisemnej do SN w ciągu 7 dni od ogłoszenia wyników wyborów, rozpatrywane w składzie 3 sędziów Izby Administracji, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, którzy wydają opinię w przedmiocie protestu (uchwała SN z 1995 – podstawą unieważnienia wyborów może być tylko wiarygodny, udokumentowany i sprawdzalny wpływ naruszeń prawa na wynik wyborów). wybory parlamentarne – naruszenie ordynacji dot. głosowania i ustalania wyników wyborów; wybory prezydenckie – naruszenie ustawy o wyborze Prezydenta.
- orzekanie o ważności – SN w składzie całej Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych rozpatruje sprawozdanie Państwowej Komisji Wyborczej oraz opinie swoich składów orzekających o protestach i na tej podstawie orzeka o ważności wyborów. W wyborach parlamentarnych ma na to 90 dni (po rozpoczęciu), a w prezydenckich 30 dni (przed objęciem). Orzeczenie może dotyczyć nieważności wyboru danego posła/senatora, lub wyborów w ogóle. » uzupełnienie składu Sejmu lub Senatu – W przypadku wygaśnięcia mandatu posła/senatora → (art. 177 ust. 1 i 2 oraz art. 213 ust. 1 i 2 ows) tzn. odmowa złożenia ślubowania; utrata biernego prawa wyborczego, zrzeczenia się mandatu; śmierci; naruszenie przepisów o incompatibilitas, orzeczenia o złożeniu przez posła fałszywego oświadczenia lustracyjnego.
- o pozbawieniu mandatu z powodu naruszenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego albo zakaz nabywania takiego majątku orzeka Trybunał Stanu (art. 107).
- Marszałek Izby stwierdza wygaśnięcie mandatu. Marszałek Sejmu postanawia o zajęciu wolnego miejsca przez kandydata, który uzyskał kolejno największą ilość głosów (podobnie w Parlamencie Europejskim), a w przypadku senatora zarządzane są wybory uzupełniające (o ile mandat wygasł przed połową kadencji).
ZASADY USTROJU RZECZYPOSPOLITEJ
POJĘCIE ZASAD USTROJU
– TOŻSAMOŚĆ KONSTYTUCYJNA PAŃSTWA TO SUMA ZASAD PODSTAWOWYCH, KTÓRE DOTYCZĄ USTROJU W PAŃSTWIE I SYSTEMU
WŁADZY. Z reguły zasady te określają suwerena, ustanawiają podstawowe formy wykonywania i rodzaje organów państwowych powołanych do sprawowania tej władzy. Określają płaszczyznę formalną władzy (sposoby sprawowania władzy) jak i płaszczyznę materialną (treść wykonywania władzy);
- we współczesnym konstytucjonalizmie – szereg zasad wspólnych, wyznaczających standard demokratycznego państwa, choć są one formułowane w różny sposób, często uzupełniane deklaracjami o bardziej szczegółowym charakterze. Często też nie są zdefiniowane, pozostawiając definicję pojęć dla judykatury i doktryny, z możliwością odwołania się do pozaprawnych pojęć, przez co nadaje się im elastyczności;
- w Konstytucji z 1997 r. postanowienia dot. zasad ustroju zostały umieszczone głównie w rozdziale I (Rzeczypospolita), ale można je również wyinterpretować z innych rozdziałów (głównie z rozdziału II) i preambuły. Postanowienia z rozdz. I mają różny stopień abstrakcyjności od ogólnych o szczególnej doniosłości (art. 1, 2, 4, 8, 10) poprzez szczegółowe unormowania (art. 13, 17, 26) aż po przepisy mające postać raczej norm, niż zasad (art. 11 ust. 2, 21 ust. 2, 27, 28, 29);
- konstytucja krytykowana jest, gdyż wg niektórych jest w wielu miejscach „przegadana i mało jurydyczna”, ale takie ujęcie zasad pozostawia doktrynie swobodę w ustalania katalogu zasad ustroju.
- 7 podstawowych zasad o ustabilizowanej treści omówione poniżej:
ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU
- określenie suwerena, czyli tego, do kogo należy władza w państwie – art. 4 ust. 1 – naród;
- aspekt negatywny zasady oznacza, zakaz wprowadzenia monarchii, czy wyróżniania jakiś grup społecznych lub kategorii obywateli ponad naród;
- aspekt pozytywny – zdefiniowanie pojęcia narodu → bardzo trudne, gdyż to nie jest tylko etniczne pojęcie, ani też związane tylko z obywatelstwem, gdyż z jednej strony konstytucja w preambule definiuje naród jako wspólnotę wszystkich obywateli, ale w art. 6 odnosi się też do Polaków, zamieszkałych zagranicą
- z punktu widzenia wykonywania władzy decydującym kryterium jest posiadanie praw publicznych, co prawo precyzyjnie konstruuje;
- ważne jednak dla wykonywania tej władzy jest obowiązek zachowania tożsamości Rzeczypospolitej, obejmującej nie tylko aktualnych obywateli, ale i wspólnej historii i tradycji, do czego nawiązuje preambuła mówiąc o „tysiącletnim dorobku, chrześcijańskim dziedzictwie, więzach wspólnoty z rodakami rozsianymi po całym świecie” czy art. 6 ust. 1 mówiący o kulturze jako źródle tożsamości narodu, jego trwania i rozwoju, a odwołanie art. 1 „Rzeczypospolita jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli” w powiązaniu z tekstem preambuły traktuje Polskę jako historyczną wspólnotę, stanowiącą istotę dzisiejszego państwa polskiego;
- art. 4 ust. 2 określa podstawowe formy wykonywania władzy przez Naród. W przepisie tym pojęciu Naród nadaje się bardziej techniczne znaczenie.
- demokracja bezpośrednia – jej formy to: ogólne zgromadzenie wyborców (N), referendum (T), inicjatywa ludowa (T – art. 118 ust. 2) i veto ludowe (N); → Konstytucja przewiduje 4 rodzaje referendum: art. 125 – ogólnokrajowe w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa; art. 90 ust. 3 – „referendum unijne”; art. 235 ust. 6 – referendum konstytucyjne zatwierdzające zmiany rozdziału I, II i XII; referendum lokalne.
- demokracja pośrednia (przedstawicielska) – wskazane na pierwszym miejscu w konstytucji przez co uznane za podstawową formę sprawowania władzy. → Wymogi istnienia demokracji pośredniej: istnienie parlamentu (art. 10, art. 95); demokratyczna procedura wyłaniania izb (powszechność, bezpośredniość, równość i tajność głosowania) (art. 96 ust. 2 i art. 97 ust. 2); regularnie odbywające się wybory (art. 98); przedłużenie kadencji tylko w sytuacjach nadzwyczajnych (art. 228); system polityczny oparty na zasadach pluralizmu (art. 11-13); odpowiednio silna pozycja i kompetencje w systemie organów państwowych. → przedstawiciel Narodu: art. 104 (art. 108) – posłowie i senatorowie przedstawicielami Narodu, ale zasada mandatu wolnego; Konstytucja nie określa Prezydenta mianem przedstawiciela Narodu, choć materialnie jest nim, gdyż pochodzi z wyborów powszechnych, co nadaje mu szczególną pozycję; organy przedstawicielskie to też organy samorządu lokalnego, ale ze względu na ograniczony terytorialnie zakres ich legitymacji nie są traktowani jako przedstawiciele Narodu.
ZASADA NIEPODLEGŁOŚCI I SUWERENNOŚCI PAŃSTWA
- nie ma tak uniwersalnego charakteru jak inne zasady, ale została silnie podkreślona ze względu na historyczne doświadczenia poczynając od okresu rozbiorów, poprzez doświadczenia II wojny światowej, a kończąc na okresie PRL. Zresztą jest to typowa konstrukcja dla konstytucji państw, które odzyskały niepodległość, a i inne państwa też jej używają; ! wstęp – nawiązuje do walki przodków o niepodległość, jak również przypomina okres, w którym Naród pozbawiony był możliwości suwerennego i demokratycznego stanowienia o losie Ojczyzny;
ustawach dot. danej materii.. Z zasadą tą wiąże się obowiązek jednolitego stosowania prawa i choć organy administracji mogą zmienić pogląd, to muszą go umotywować i nie może to być nagminne.;
- ZASADA PROPORCJONALNOŚCI (ZAKAZ NADMIERNEJ INGERENCJI) – dot. treści stanowionego prawa i zawiera nakaz, by dla przyjętego celu stosować tylko te środki, które są niezbędne dla jego realizacji (proporcjonalne);
- HIERARCHICZNA BUDOWA SYSTEMU ŹRÓDEŁ PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO – : → nadrzędność konstytucji i system procedur gwarantujących jej ochronę; → zwierzchnictwo ustawy i jej wyłączność w sprawach wolności i praw oraz prawa daninowego; → wykonawczy charakter regulacji przyjmowanych przez organy rządowe.
- ZASADY SPRAWIEDLIWOŚCI SPOŁECZNEJ – nawiązanie do pojęcia „państwa socjalnego”, tzn. państwa, które ma być do pewnego stopnia opiekuńcze. Zasada ta może być równie traktowana: → jako wskazówka interpretacyjna do wykładni przepisów prawa – wybierać te interpretacje, które służą realizacji tej zasady; → jako obowiązek wszystkich organów władzy publicznej, w tym ustawodawcy do realizowania tej zasady, a inne działanie tych organów musiałoby być uznane za sprzeczne z Konstytucją. W takim ujęciu wzrosła by rola TK, ale jego ocena aktów prawnych pod kątem tej zasady byłaby oceną nie jurydyczną, nie normatywną, a pozaprawną, co nie należy do zadań władzy sądowniczej, tylko ustawodawczej.
- dlatego zasada ta zawiera w sobie ogromny potencjał, ze względu na który używanie pojęcia „sprawiedliwości społecznej” musi być ostrożne i powściągliwe.
ZASADA SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO ! pojęcie to wywodzi się z prac Hegla, ale w Polsce zaistniało w latach 80’tych, w tzw. okresie „pierwszej Solidarności”, jako hasło przeciwko stanowi rzeczy, w którym człowiek był przedmiotem władzy, a nie jej podmiotem → początek urzeczywistniania tej zasady to zmiana ustrojowa 1989 r.;
Konstytucja nie używa tego pojęcia, ale daje wyraz tej zasadzie w szeregu postanowień. Zasada ta zakłada po pierwsze, że człowiek w społeczeństwie występuje w kilku podstawowych rolach społecznych (politycznej, zawodowej i terytorialnej) i w każdej z nich ma pewne dążenia; po drugie owe dążenia są zróżnicowane u różnych ludzi, więc proces ich wyrażania musi być pluralistyczny, tzn. umożliwiający równoległe istnienie konkurencyjnych programów i tworzenie organizacji urzeczywistniające je.
- zasada pluralizmu politycznego wyraża się w swobodzie tworzenia i działania partii politycznych, co zostało wyrażone w Konstytucji (art. 11) i w ustawie o pp.
- definicja partii i jakie musi spełniać warunki: → członkami partii mogą być tylko obywatele polscy; → zrzeszać si
Garlicki skrypt prawo konstytucyjne
Kurs: Prawo karne (Praw-karn)
Uniwersytet: Uniwersytet Lódzki
- Odkryj więcej od:
